Сирдээҕи аналын толорон

Ааспыт үйэ 30-с сылларын бүтүүтэ Абый уонна Уйаандьы быыһыгар, киэҥ нэлэмэн туундараҕа, табаһыт ыал тордоҕор кыыс оҕо төрөөн күн сирин көрбүтэ. Аҕата Бүөтүр Баһылайабыс, ийэтэ Маарыйа Хабырыллыйабына Суздаловтар табаны иитэн, онтон дохуоттанар колхуостаах эбээннэр этилэр. Кыыстарын Аана диэн ааттаабыттара, кыра эрдэҕиттэн көс эбээннэр үгэстэрин, олохторун-дьаһахтарын билэр, ытыктыыр, тутуһар гына үөрэппиттэрэ-такайбыттара.

 

Аныгы сэбиэскэй олох сиэринэн Аанчык кыыс Уйаандьы сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үөрэммитэ. Учууталлар оттомноох, үөрэххэ-билиигэ тардыһар кыысчааны сөбүлүүллэрэ, бэйэтэ да араас кэнсиэртэргэ, тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттара. Аана кэлин улаатан, оччотооҕуга Уйаандьыга баар Сталин аатынан колхуос табаһыта буолбута. Эр дьонтон хаалсыбат табаһыт буолан, бары үлэҕэ тэҥҥэ сылдьыһара.

Кэлин колхуостары бөдөҥсүтүү хампаанньата буолбутугар, дьонноро, үлэлиир биригээдэтэ табаларын илдьэ Силээннээх туундаратыгар көспүттэрэ. Ол саҕана Уйаандьыга сэттэ кылаастаах оскуола, бэкээринэ, пуочта барыта баара. Уйаандьы нэһилиэнньэтэ аҕыйаан, оскуолата кыччаан элбэх киһи Силээннээх сиригэр барбыта.

Силээннээххэ кэлэн Аанна олоҕун аналын көрсүбүтэ. Эдэр табаһыт уол кыыһы сөбүлүү көрөн ыал буолуохха диэбитигэр Аана аккаастаабатаҕа. Кэргэнэ Ньукулай Голиков колхуос бастыҥ табаһыта , хомуньуус этэ, оччотооҕу кэмҥэ, Силээннээхтэн биир бастакынан НХСБ-га, Москва куоракка босхо путевканан наҕараадаланан күүлэйдээн кэлбитэ. Эдэр ыал икки оҕоломмуттара, ол эрэн кэргэнэ Николай Иванович олохтон эрдэ туораан Аананы огдообо хаалларбыта.

 

Ол эрэн олох салҕанар, Аанна иккиһин Дарыбыан (Илья) Никулин диэн табаһыттыын ыал буолбуттара уонна биэс оҕону төрөппүттэрэ. Элбэх оҕону иитэр, аһатар, көрөр-истэр буолан ыстаада олоҕуттан тэйэн Аанна Бөтүрүөбүнэ Сайылык бөһүөлэгэр араас үлэҕэ үлэлээбитэ. Наар хайҕабылга сылдьар үтүө үлэһит, уус-уран самодеятельность актыыбынай кыттыылааҕа, эбээн норуотун үгэстэрин көҕүлээччи буолан дьон-норуот ытыктыыр киһитэ буолбута.

Аанна Бөтүрүөбүнэ сэттэ оҕотун атахтарыгар туруоран, уопсастыбаҕа туһалаах дьон гына ииппитэ. Хомойуох иһин, икки уола бу сирдээҕи олохтон эрдэ барбыттара. Үс кыыһа — Валентина, Татьяна, Мотрена бэлиэр педагогическай үлэ бэтэрээннэрэ. Валентина Ильинична Силээннээххэ “Чэчир” детсадка үлэлиир улахан уопуттаах иитээччи, Мотрена Ильинична Дьокуускайдааҕы медицинскэй колледжка нуучча тылын уонна литературатын үөрэтэр. Татьяна Ильинична элбэх сыл Силээннээххэ, Депутатскайга оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору иитиигэ элбэх сыратын биэрбитэ, билигин Дьокуускай куоракка детсадка үлэлиир. Биир кыыһа Аана Ильинична төрүттэрин утумнаан “Таба-Яна” СХПСК 7-с табаны иитэр биригээдэ биир тутаах үлэһитэ. Уола Анатолий Ильич Силээннээхтэн биир тарбахха баттанар мэхэнисээтэр, Усуйаана улууһун айылҕа харыстабылын иниспиэксийэтигэр суоппарынан үлэлиир. Билигин Аанна Бөтүрүөбүнэ сүрэҕин 13 сиэн, 14 хос сиэн үөрдэр.

 

Төһө да сынньалаҥҥа олордор, Аанна Бөтүрүөбүнэ Усуйаана улууһун, Депутатскай бөһүөлэгин уопсастыбаннай үлэтигэр кыаҕа баарынан, көхтөөхтүк кыттар. Татьяна Протопопова тэрийбит “Далбар Хотун” вокальнай ансаамбылга хара тэриллиэҕиттэн солбуллубат ырыаһыт. Аанна Бөтүрүөбүнэ өссө сахалыы, нууччалыы ырыалары эбээннии тылбаастаан көрөөччүлэргэ бэлэхтиир.

Аны кини норуот маастара буолан таба тириититтэн, тыһыттан араас дьэрэкээн оҥоһуктары тигэн улуус, Саха сирин устун биллэр.

Аанна Бөтүрүөбүнэ үчүгэй үлэтин, кыһамньылаах ийэтин, тарбаҕар талааннаҕын, ырыаһытын үгүс-элбэх наҕараадалара туоһулууллар. Ол курдук “Ийэ буолуу 1-кы истиэпэннээх”, “Ийэ албан аата”, “Үлэ бэтэрээнэ” мэтээллэр, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ, Усуйаана улууһун бочуоттаах уһун үйэлээҕэ, СӨ норуотун маастара ааттара киниэхэ кэрэһит буолаллар.

Түмүккэ, Аанна Бөтүрүөбүнэ ийэ быһыытынан сирдээҕи аналын толорон оҕолорун актыыбынай позициялаах гына, уопсастыбаҕа ытыктанар дьону иитэн дьоллоох ийэ, эбээ диэн бэлиэтиэхпин баҕарабын.

 

Уйбаан ӨНДҮРҮӨЙЭП

 

Үлэ ветерана, норуот маастара, олохтоох автор, ырыа толорооччу Анна Петровна Голикова хоһооннорун, сахалыыттан эбээнниигэ тылбаастаабыт ырыаларын эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабыт.

 

Доҕоруом, ыл кэлиий

О.Иванова тыла уонна мелодията

 

Киэһээҥи сөрүүҥҥэ

Кытылга киирэммин

Мин күндү сэгэрим

Кэлэрин күүтэбин.

Иннибэр киэҥ Амма

Мэндээрэ долгуйар,

Аттыбар күөх иирэ

Күөгэйэ нусхайар.

Тулабар мунньустан

Чыычаахтар ыллыыллар,

Уйгуну-быйаҥы

Хоһуйан туойаллар.

Ыраахтан оһуокай

Сатарыы дуорайар,

Ыччаттар сынньанар

Көрдөрө иһиллэр.

Мин кэрэ сибэкки

Нарынын таламмын

Бастыҥа өрөбүн,

Сэгэрбин саныыбын.

Доҕоруом, ыл кэлиий

Ырыата ыллыахха,

Бу эдэр сааспытын

Уруйдуу туойуохха.

 

Гячаму, гэ эмни

 

Һөһэрып мөөлтынду

Куунтыкли гиркырым,

Айыке бии гяйи

Эмдивэн алаттым.

Дьулдэлэ эмҥы Амма

Гилдыҥыйэ бутлиндын,

Эрэли һятакаг

Чуулбыҥыйа нибыргын.

Эрэли чуукачар

Икэтын чиибылнын,

Аймукань битлилды,-

Гөөникэн һиргэдды.

Горила һээдьэнэк

Диргынни иилдыддын,

Нөһэгчэр икэтын

Тэгэли уулдыддын.

Бии айу ньөөчэҥи

Һааньиван һиинмыддым.

Аймукаань һэрэддым,

Гячами алаттым.

Гячаму гэлэ эмни,

Икэвур икэгэлды,

Нөһэгчэр бинивутун

Дьоонтундур гөөҥэлды.

 

Ньургуһуннар

М.Дмитриев тыллара,

В.Протодьяконов мелодията

 

Хара сир устун саас маҥнай

Хааман иһэр кэрэтин

Сэрэммиттии оргууй аҕай

Сири көрөн иһэбин.

 

Халдьаайы устун тэтэрэннэр

Ньургуһуннар үүммүттэр,

Таптал курдук нарын кэрэ

Тыыннаах буолар эбиттэр.

 

Номох буолбут саха кыыһын

Ньургуһуну санаатым,

Таптыыр кыыспар кини аатын

Иҥэриэхпин баҕардым.

 

Ньөөчэчэкэр

 

Нэлкэр ньөөлтын дуулнандун

Ээнтукукэн гиркыддым.

Амкачикагли ээнтукукэн

Һэмтэкэҕу көөйэттым.

 

Амкачикаҕли адьит ноодыч

Ньөөчэчэкэр һедыҥытын,

Айавна адьит ноодыҕчинни

Һиираникан нибэлнэ.

 

Укчэнык ооча ньоко һунадьын

Нэлкэр ньөөчэв дьоомканни,

Айавна һунадь ноодыҥкаман

Эрич ньөөчэч гэрбэмһым.

 

Билинии

А.Бурнашева тыла уонна мелодията

 

Үчүгэйдик даҕаны

Имэрийэ көрөҕүн

Чахчы сырдык сулустуу

Мичилийэ кыыһаҕын

 

Эйэҕэстэй мичээриҥ

Чахчы сырдык көрүҥүҥ

Уоттаах таптал иэйиитин

Туоһулуурга дылылар

 

Эйигиттэн атыҥҥа

Эрэйдэммэт сүрэҕим

Өрүү күүтэр быһыынан

Уйаҕастык ньүөлүйэр

 

Көрсө түһээт долгуйан

Оргууй үөһэ тыынабын

Этиий миэхэ биир тылла

Дууһам олус эрэйэр.

 

Бары таалан турдубут,

Эн, мин халлаан барыта

Икки сүрэх тэбиитэ

Сир үрдүгэр битийдэ.

 

Тунал хаарбыт сыыйыллан

Сырдык хоту тардыста

Ибир уоскун даҕатан

Сылаас тыыныҥ илгийдэ.

 

Аяврийи укчэндым

 

Айыке-ту һии мину

Бэлыддигчин көөйэчинди

Ҥээрин оһикат тоҕгычинни

Ньумуниһ да як айин.

 

Айыкетту ньумунис,

Ичуриһ да бичинһи

Айавна адьит һааньиван

Өрымкэтти урумукун.

 

Һиндук һөөнтыв бии мявму

Дьулгэку дэ эһни бөөмһы,

Эрыгыркэн алаттигчин

Явутта да һиаччоттын.

 

Ичыһымнин бии һину

Өгыһкиккэн һиираһаттым,

Гэлэ, гөөли минтики,

Өмым төөрэм анили.

 

Бэкычиндьэн дьоомкоров,

Һии да бии да, ньааньыҥыт да.

Дьөөр мявун да тибылнин,

Төөр ойлан-на бакалдыр.

 

Имындыҥыт ҥээринни,

Ньөөлтэнкэдук һутурһун,

Һии миндулэ далбулдидьи

Һииранһи да дулуһнун.

 

Таптыыбын эйигин

М.Куличкина тыла,

Г.Шахурдина мелодията

 

Эн миэхэ туохтан да күндүгүн

Соҕотох доҕорум буолаҕын,

Эн эрэ бу сиргэ бааргынан

Доҕоруом, итэҕэй, дьоллоохпун.

Хос ырыата

Таптыыбын эйигин нарыннык,

Эдэркээн сүрэхпэр истиҥник,

Хаһан да букатын ааспаттык,

Тылбынан мин сатаан эппэппин.

 

Үйэбэр таптыаҕым эйигин

Үөлээннээх соҕотох доҕоруом,

Биир дьиэҕэ ороруох холбоһон,

Уоппутун оттунуох кыттыһан.

Хос ырыата

Хомолто диэн тугун көрүмүөх,

Өйдөспөт хайдаҕын билимиэх.

Үйэлэр тухары таптаһыах,

Тэйсиһэр, салгыһар буолумуох.

Хос ырыата.

 

Бии һину ядук да аяврым

 

Һии минду ядук да айыҥу

Өмуккэн гячаму биһынди,

Һииккэн да элэ төрлэ биһыкыс

Гячами тэдьэли дьулгэвур.

Дьупти икэн

Аяврым би һину ҥиидук дэ.

Нөһэгчэн мявунди дьавуттум

Оон да эдэн елтын эрэк

Төөрэндьи би он-да этэм гөөн.

 

Эрыгыр аявдьим бии һину

Эмнэкэн айавна гячаму

Өмэнду дьууду биникэн

Тогчамур умунду дуручкэлды.

Дьупти икэн

Ооһанын гэрбыв эгэлды итты,

Эрыгыр мээр-мээрбут һаамачкалды

Эрыгыркээн аявматкалды

Оок да эгэлды ааһматты.

Дьупти икэн

 

Ыччаттарга

Анна Голикова тыллара

уонна мелодията

(Бу ырыа 1990 сыл ахсынньы 30 күнүгэр суруллубута, онтон нөҥүө күнүгэр киэһэ Саҥа дьыллааҕы харыйа анныгар ылламмыта).

 

Сайаҕастай ыччаппын

Ыҥырабын, ыллыыбын.

Тылбытынан кэпсэтэн,

Таҥаспытын таҥныахпыт.

Өрүү тирэх буоламмыт

Суолгутун солоһуохпут,

Өрүү бииргэ түмсэҥҥит

Сырдык суолу тутуһуҥ.

Инникигэ киирэҥҥит

Дойдугутун тутуһуҥ,

Күргүөмүнэн түмсэҥҥит

Куруук инники буолуҥ.

Аан дойдуну умнумаҥ,

Аан дойдуга махтаныҥ,

Бары бииргэ түмсэҥҥит

Күргүөмнээхтик үлэлээҥ!

 

Нөһэгчэрду

 

Гэлэ куҥал долчилды,

Гэлэ куҥал эмнилды,

Төөрэндьур төөрэдэвур,

Ойулдьур тэтуттэвур.

 

Мут һуну төручуддэт,

Һоотурҥаһын оотматтат,

Бэкэчиндьэн умутту

Эрэлникэн бидьгэлды.

 

Дьулгэвур бакытлилды,

Тэгылгэмур оотлилды,

Эникэкэн һоотатнар

Эрыгыр дьулыч билды.

 

Бугундьавур дьооҥчилды ,

Бугундьавур дьоонтулды,

Бэкычиндьэн өмутту

Турутмэтникэн һоҕнылды.