Урэтыӆъыт эмнуӈкы
Гынун эйӈэйиӆгык, каӆема ӈотӄэн кэӆикэӆ, гымо ныгмэӈаттэнмавэгым. Мурыг ройыръык энмэч варкыт ӈирэк эккэт, ынръа нэнъатчаморэ етыӆьыӆкыӆ нээкык. Кымэӈатъатчама тычемгъоӈӈогъа, миӈкыри кытвыӆӄун ныгмиӈэтӄинэт эмнуӈкы. Тыкэтъоан: ӄэйвэ, нэвычӄэтӄэю нъаӆтагнэты гымо ганымытвайгым иӆирык Айон, эмнуӈрэмкык ӄорагынрэт совхозык «Энмытагино» ынкы тэкэм тыӆьуэн кыминэтыӆьын. «Ынӄэн этаны каӆеёӆӄыӆ», – тычимгъугъэ гымо…
Кычьыматгыргыт нанӄытвамакэнат
Ӄорагынрэтвагыргык урэтыӆьын ынӄэн эвъим кээӄын ратваркын варат, тэкэм ынӄэн кыӆяёӆӄыӆ вагыргык. Ынӄэната чавчываӆьа кычьыму ныӆгыӄин нъомрыкэн ройыръын, мыгкыминыӆьыт вэймэну ныӆгыӄинэт.
Игыр ымыӆьо нанӄыӆьыт гынрыру нэӆгыркынэт инэнмэӆевыӆьэ, микынэ ӄонпы нинэгитэӄинэт минкыри гаӆяркын нанӄыӆьатгыргын, гынрырэтыркын минкыри тынэӆьын кытэйыръын мэйӈэттыӆеркын. Эмнуӈкы уйӈэ инэнмэӆевыӆьыкэ. Ӈэвычкэтти чинит гытамычьатыркыт, араткэгты кытэйыръын.
Ӄутти этаны чимгъуркыт, нанӄыӆьатгыргын эмнуӈкы – ынӄэн анъатчыргын. Ытръэч микынэ ӆыги амноӈвагыргын, аӆвагты чимгъуркыт.
– Нанӄатгыргын эмнуӈкы, ӄырымэн анъатчыргын, йэӆии ынӄэн кычьымгыргын, – ынӈин нивкин гымнин ытӆьаӄай, микынэ эмнуӈкы йытонэнат мытӆыӈэн кыминыт.
Ӄэйвэ, тэкэм таӈычьатгыргын мытытвыркын. Ӄэӆюк тэкэм эмнуӈ гытамы ваӆьын майӈы нымкэна, амытвак ым ванэт ӄорагынрэтыӆьыт ӈаргын, нэӆпыркын ниӆгыкин мимыӆ ынкъам нэнуркын нытэнкин тэйнэт. Ванэван мынытвыан амынан ӄоратоӆьоӆ. Эмнуӈкы нымкыӄин амаӆва ваӆьын рэӈ, рэӄэ нынмэӆевэткин ымы нынэрмэвӄин ӄэчейыръын ӄорагынрэтыӆьэн. Тэкэм ӈан нанӄытвама амаӆва нэкэвкиткин ӄэчейыръын. Рытэӈытвэвыткыӆьу нитӄин ӆыгэоонъыӆгын. Эӆвуӆьэ варкыт эӆвэӆьинэт ръэнутэт, ытръэч ынӄэн тэкэм ынӈин ваӆьын, ченет овэкгыпы гатаанӆен.
Этъым ынӄэната ӈэвычӄэтэ эмнуӈкы мэчынкы ныгаӆякэн тор нанӄатгыргын, кытэйыръын таванвыгма, аӆва нъаӆма ӄэӆеӆвынчыкун. Ӄэйвэ тъары ныграӆыноӄэнат, ӄутти ӈэвычӄэтти ымы ӆёӈыграӆыӈота нитӄинэт.
Тэкэм тур ининик кытэйыръын нанӄыӆьа имы ръэнут тэгъеӈу нинэӆгыӄин. Ынпыӆьэ ӈэвычӄэтэ, рэквытэтыӆьэ, ӆыги ръэнут вэтгаво мытыӆгыркын. Ынӄэнатгыргын гынрыру ныӆгыӄин, чичевыркыт кыӆянвэпы таӆянкэнаткогыргыт. Ӄынур ӈан, эвыр нанӄыӆьа тэгъеӈу нинэӆгыӄин этчи ититкыӆьин матчийаӄэн, эвъим микынэ чиниткинэтэ гэн ээвӆин гынник. Итыкэвын, эвыр тувкы кэмийыръыт нанӄыӆьэн ымыӆьэты, ванэван ныгытӆичьэтынэт. Нымэӆьэв ныӄамэтваӄэнат, ынӄэната нанӄатгыргын мэчынкы ныгаӆяӄэн.
Чама, эмнуӈкы атчетъыӆкэгты. Тъытчыргыт нырэтӄинэт майӈынымгыпы, ынкы ӄорагынрэтыӆьыт атчетвакыӆьэнат. Ынӄэната эмнуӈкы тъэръэв нытъыӆыӈоӄэнат.
Наӄам чама, аӆва ныгэтаӈӈоӄэн рэмкытумгэ. Нанӄыӆьыт вэймэну ныӆгыӄинэт, нывинрэтӄинэт, ныӈинъэйвыӄинэт.…
Нытайынӄэн вагыргын
Ӆыгъоравэтӆьат ванэван нытымӈэтваӆьатынат, ымыӆьо мигчирэтыӆьыӆӄыӆти. Нанӄыӆь нэмыӄэй ванэван нытымӈэтванат. Нанӄыӆьын ӄонпы иӆюӆьэтыӆьыӆӄыӆ, ӄонпы гыпиӆьэтыӆьыӆӄыӆ, кымэӈаттагнэты.
Ынпычьыт нивӄинэт, инӄун эвыр аройвыӆьын рагтоӈыркын ӄонпы ӄиӆюӆьэтыркын. Наӄам чама ныӈинъэйвыткуӄинэт: «Ръэ мигчир мэчынкы рэтэйкыӈын, ынӄэн ӄыркыӆеркын». Ӄонпы иӆюӆьэтыӆьин аройвыӆьын кымиӈын рагтогнэн.
Итыкэвын ӄутти ръотавынвыт нытваӄэнат. Кэтэм-нан нынъотавӄэнат эймэвкы камагра мооӄорагты, ӄэӆюӄ гайманэн камагранма рирыткуӈыт.
Наӄам чама, кытайыръынӈагыргын ытръэч чинитыӆьэ ӆыги ныӆгыӄин. Ӄоӆ нитӄинэт энараӆьа ӆыги нытчыӄин вытку кымиӈэтыпӆытку. Ӄоныры ӆыгэкэра таӈынатчыӈавкы пыгӆятыӆьын нанӄын.
Авын тэнмаквыргын кымэӈатынвэты ынан нытайынӄэнано ныӆгыӄин. Ымы нытаӄаӆгэкэрӈыӄэнат аӆьокэгты тумгэ. Кымэӈанма ынӈин ваӆьо нынъэӆӄинэт ымы чиниткинэт ӄӆявыӆтэ, ръотавъёттэ ымы эймэвыӆьыт кымэӈатынвэты. Ӄэӆюӄ ӄӆявыӆ эм ӆейвыӆьын чекыяайпы, минкы гаймаӈэн нымкыӄинэт кэӆьэт.
Ныгминэтӄинэт эмнуӈкы кынмэк ёрок. Инӄун кэӆьэтэ гэмо нэнъыӆгыгъэн кымиӈэтыӆьын нынъотавӄэн гыръома ваӈэйпыӆьын Эмъартыӆеӆьын урэттыӆеӆьын, ӄуӆи нэвычӄэтэ нывинрэтӄин ытръэч эвыр ынӄэнат ӄырымэнат чиниткинэт.
Урэтыпӆытку нэнэны, ымыӆьэты нытэнвыӆтынӄин таӈэты, ченоӆыӈкы нымыӆгытараӈӄэнат, ынкы нынумкэвӄинэт ымыӆьо пэӆятыӆьыт кымиӈэтыпӆытку. Тъэр ыӆёнэт кымиӈэтыпӆыткуӆьэ нэнаяаӄэн ум ричит, эмрэн мыкытвивӈэ нанӄын.
Тъэр ыӆёӈэт гаӆяпӆытко, нынъйытравӄэн урэтыӆьын. Вытку ынкы ытӆьата нинэтэнынныӈӄин тор оравэтӆьан.
Ӄытӆыги
Нанӄытвама ӄутти нытайынӄэнано ӆынъёттэ нытваӄэнат. Наӄам ӄутти гатомгатӆенат ӆыги тэӆенъеп, рыпэт энмэч гэмо ийам нынъотавӄэн ынӄэн. Тэкэм ийам агаӆякыӆьэн яачейпы нанӄыӆьын, ытӆён нэмыӄэй гынрырэтыӆьыӆӄыӆ. Томрак этӆы этрыткукыӆьинэт рыкыӆватъёттэ. Ымы йытоткоӆьыт нанӄыӆьанма оракынмэты атчьатыӆьыӆӄыӆтэ. Ымы нынъотавӄэнат тытӆяаакоткоӆьыт ярайпы, ӄэтчычьэпы манэграйпы, этӆы атвэтчатвакыӆьэнат тытӆывытгыргык.
Ааӆёмка ынӄэнат нытайынкэнат рытык рэтэгимиӈӈэтъэ кымэӈанма. Ӄоӆ нитӄин нытайынӄэн аткэвма ныӆиӄин, игыр наӄам акачечавкы ваӆьыт ръотавынвыт. Ынӈот нынъотавӄэнат иквичиӆьыт импэ вээмык, нивӄинэт кымиӈын эмчинкэвириӆьу ратвагъа. Итыкэвын ӄутти ръотавынвыт тан чечавкы ваӆьыт, ӄэӆюӄ гатомгатӆенат вагыргэпы. Ӄынур ӈан нынъотавӄэн нанӄыӆьын йыӄунтэтыӆьын нутэгичик.
ГЫРГОЛГЫРГЫӈА, Перевод Татьяны ТНАТВАЛЬ
gazeta@ks.chukotka.ru
