Сегодня день рождения старейшины юкагирского народа

ИЛКЭН. Сегодня, 26 июля, отмечает свое 87-летие Акулина Иннокентьевна Стручкова, самый долгожитель из всех ныне живущих тундренных юкагиров.

Акулина Иннокентьевна не только носитель языка и культуры юкагиров-вадулов, но и активно старается передать молодому поколению и оставить свои знания будущим потомкам. Для этого старейшина после 80 лет научилась пользоваться ноутбуком, чтобы печатать свои воспоминания, стихи, песни на родном языке. По собственной инициативе составила русско-юкагирский разговорник, который был издан в 2021 году при поддержке Благотворительного фонда возрождения юкагиров «Ярхадана»  под редакцией Г.Н.Курилова-Улуро Адо.

За свою просветительскую деятельность, за сохранение и популяризацию традиционной национальной культуры народов Севера Акулина Иннокентьевна в 2021 году была награждена Всероссийской общественной премией «ГОРДОСТЬ НАЦИИ».

В газете «Илкэн» неоднократно публиковались ее рассказы на юкагирском и якутском языках.

Поздравляем нашего старейшину и желаем творческого вдохновения, здоровья, долгих лет жизни!

Рассказ А.И. Стручковой  на юкагирском (тундр.) языке с переводом на якутский язык о том, как она начала писать песни.

Мэт кин тиисэчэ йаан сукунмольҕалҕат нимэлэннаайэҥ

Мэт хади сукунмольҕалҕат, wадун уорпэҥинь моннэй ньиэдьилпул нимэлэсуол нимэлэстэмэҥ. Кин тиисэчэ йаан сукунмольҕалҕа wарайнэҥ идьигойгиндэҥ, мэт радияҕа, wадун йахтаҕанэ мөрисэҥа. Тадаат Микалай (Николай Николаевич Курилов), энгэнэҥ амутнэҥ, тиндаальэ мит wадун чиипэ дитэ анньаай. Мэт wадударуулэк иитнэҥ эл анньэр энгэнэҥ пуҥуодьэҥ.

Мэт сугудьэ пуҥуолэк потаҕач. Мэт wадун аруу энгэнэҥ амудьииҥ. Тадаат тудэл анньэй-анньэй, тадаат тудэ эньиэ йахтэ мөрисэмлэ.

-Оо, йэwлугэ! Туҥ лукунбурэбэҕэт тиндаа кэwэй көди, амуҕа-йуо, йэwлугэ-йуо, тэн идьирэ эндьэ көдэ дитэ йахтэ көди.

Сэмиэнньэ, Ганяньэ, Дашаньэ ньаҕа илэҕэ мэр эwрэйэҥ. Эньиэпэги Анна Васильевна охоль чуум чаҕадьалҕа чаҕадьэй. Микалай олҕинь льукуонь.

Тиндаальэ мэт чиипэ чуҥдэ кудичирэҥ, магазинҥинь ууйэҥ, уунулҕанэҥ больница wальдаҕан Микалай дитэ бандьэ көдэк кэлуунул. Эльдьэ, туҥньэ кинэк, Микалай эл хуолэм.

— Микалаай тэтэк?

— Экыа Укульээ, тэтэк?, — мони.

— Микалай мэр идьирэ радиаҕа тэт аруу, тэт эньиэ мөрирэлэк чуҥдэ кудичинулҕа, ан йэдэчэк, тэн энгэнэҥ пуҥуодьэҥ, модьэҥ. Экыа Укульээ, ан тэт мэт чии мэ курильиильэлмэк.

Таҕи чуҥдэгудичирэҥ, арууги wаай нимэлэстэҕэнэҥ. Таҕи мэт арууги хадаат нуурэлэк нимэлэстэм, мэт эл ураальэлдьэ көдэ, кинидьэҥ эл нимэлэсчэҥ.

— Экыа, тан мэ йахтаанундьэк?

— Оо… таҥ йахтэ тиндаальэ мит чии йахтэпэги йаwнуо мэ йанаспэйрэт мондэҥ, йахтаанаарэ мэр оориньаанундьэҥ.

— Экыа, эгуойиэ кэлулҕа, кин йахтэ, арууги wаай…

Тадаат мэ кэwэч.

Хадьир мэт чама чуҥдэҕэ, нэмэлэҥ таак арууньиирэҥ… Тэт тиндаа мэ кинэк мэр амудьиинаальэлтэмэк, таҕи арууги нимэлэстэҕанэҥ. Иитнэҥ саҕанэйэҥ. Ээ, миринь мэдьуольэлдьэ йэwлидьэлэ кинэк эл йэwлигитэл, йэwлидьэдиэ йахтэ арууги, тудэйлэк пулгэч, мелодияги народнай.

 Йэwлидьэн йахтэ

Чиҥичэлмэҥ чаwлааҕар,

Йэwлидьэлэҥ мэдьуолэл,

Эдьигидьик амуҕа

Удьугудьук  йэwлугэ.

Припев

Эньиэ ньиҥиэҕэ мэ пугэч,

Эримэҕэ мэ хадьич.

Припев

Малаа амдур эгуонаак

Тэт эньиэлиэ иисиэнаак.

Припев

Пурэн, пурэн хусадьаак.

Тэт эньиэлиэ тоҥораак.

Мин 2003 сыллахтан суруйарбын саҕалаабытым

Мин  хаһыс   сылтан юкаагир  оҕолоругар анаан  кылгас    хоһоон    кэпсээн    суруйбуппун   суруйуом.  Икки  тыһыынча     үс   сыллаахха саас   сарсыада радиоҕа   юкагыырдыы ырыаны    биэрдилэр.  Онтон    Микалай   (Николай  Николаевич  Курилов) юкагиирдыы наһаа ыраастык  урукку   дьоннорбут  курдук  саҥаран  барда.

Мин  өр юкаагирдыы   саҥарбатах  буолан наһаа диэн   үөрдүм.  Сүрэҕим    үөрүүннэн   туолла. Мин   юкаагирым тылын   наһаа   сөбүлүүбүн.  Онтон кини саҥарда, саҥарда, уонна ийэтин   ырыатын   холбоото. Оо… Барахсаны! Бу  күн   сиритттэн    барта   өр   буолла , үчүгэйиэн    тыыннаах киһи курдук ыллыыр.

Сэмэни, Ганяны, Дашаны кытта табаҕа сылдьыбытым. Ийэлэрэ Аанна  Васильевна тиийэ  чуум   үлэһитинэн үлэлиир этэ. Микалай олох кыра этэ.

Ааспыты, урукку дьоннорбун санаабытынан, маҕаһыыҥҥа  ас  атылаһа   барыахха   диэн   санаа   киирдэ.  Баран   иһэн   балыыһа  аттынан  Микалай   курдук  киһи   кэлэн  иһэр.

-Хайа,  бу кимий, Микалай   буолбат  дуо. Микалаай,   эн  дуо?

— Экыа Укульээ, эн  дуо? , —  диэтэ.

— Микалаай,    сибилигин    радиаҕа    эн   саҥаҕын,   маамаҥ   ырыатын   истэн   ырыта   сырыттахпына көһүннүҥ , мин   наһаа   диэн   үөрдүм , диэн   билинним.

— Экыа  Укульээ, эн  ити  мин  дьоннорбун үчүгэйдик    билэр   эбиккин. Ону өйдөөн  дьэ  ыллаар  дуу , тылын   эмиэ   суруйаар.

— Ону  мин  ол  хоһоонун  хантан  туох  диэн суруйабын? Мин   үөрэҕим    да   суох , хаһан   даҕаны  биир   да   киһиэхэ   суруйбатаам .

— Экыа, оттон ыллыыгын  дуо?

— Оо  дьэ, ырыа   диэн   урукку дьоннорбут  ырыаларын    барытын   өйдөөн ыллыыр    этим . Ону чэ булгуччу     умнуохтаахпын   диэн , ыллаатахпына  ытыыбын ээ.  Мин   ытанньахпын.

— Экыа, сарсын  кэлэрбэр, икки ырыаны , хоһоонун    кытта …

Уонна   барда.

Дьэ мин, санааҕа   түстүм,уонна  туох  туһунан …өссө    тыллаах…эн  урут  кими эрэ таптаабытыҥ  буолуо, ону хоһуйан   ылллаар.

Өөр   олордум.

-Ээ , саҥа    төрөөьүт   тугуту   ким таптаабатаҕа   баарай .Тугутчаан   хоһооно   сонно   айыллан   таҕыста, мелоодията   народнай.

Фото И. Куриловой