Ынранотагчегыргын

Элеӈит Чукоткак – вагыргын титэ нынутэгчиӄинэт нымытвальыт. Игыр ынӈин нитӄинэт Аёкэнайпы Овалягты ынкъам ымыльорыкы соцсетяк нывээлыгтынкалыровӄэнат, иӈӄун нъыльунэт таӈкынтаткырвэнтогыргын.

Въэӈык, ӄнут гэмгэнымнымык, варкыт мыгуунъыльыт ынкъам мыгпъоӈыльыт ванвыт, ръэнутэт нымытвальа нытэнынныӈӄинэт – ӄнут «гуйгун», «рэӈъатвывакъонвын», «диониска», «ӈэйгиӈкы Михаила», «ӈэрангытгык».

Ӄутынэ уунъэ нэнатиёӄэнат аймоочгыт, ӄутти ныкоргавӄэнат мыӄыӈ ромакавъёта. Итык ым ӈутингивик элеӈит ӄэввагты гатвален, ӄмэк миӈкы люӈынӈэтэ гитлинэт тыӈэчьыт, ӄолеванвык ым, тытаӈатэты, мыгрыттыльын ынкъам мыгпъоӈыльын. Лыгэнитык, гамганымытвальыт Чукоткак нырэнутэгчиӈӄинэт, нэкэм микынти ӈутку у’рэтыльыт, ӄэльуӄым тыӈачьыгыркэгыргын – ымыльо нымытвальа пэгчиӈу нинэлгыӄин, ръэнут рыгъюлеву нынтыӄэнат ымыльымайӈаттыляма. Ӄэльуӄым чивмыэлек тэйӈэтык гэчеёлӄылтэ амалваӈ вальыт тыӈачьылгыт. Ӄэльуӄым тыӈэчьытэйӈэт лыгэяагты вальыт тароолӄылыӈма, нинэнтэӈытвэтӄинэт овэкэгты, мэйӈинээру нитӄинэт рытакэчгылгавма, энанчачавма нэнаяаӄэнат кинмыт, пъоӈыт ынкъам вытвыттэ.

Эмнуӈкы пыръё тыӈачьылгыт лыгэяагты вальыт, нотагчегыёлянма таӈчачальыт лыги нинэлыӄинэт яатльата. Элек ӈэвъэнйыръыт тэвтыӈыркыт, нинэтэӄинэт вэлыт, пупъуӄыт, чипъэт ныпрыӄинэт, нытавэчовтыӈӄэнат, нымайолянтаӄэнат, ныпъоӈӈытаӄэнат, нуунъыгичиӄинэт.

Этаны ымыльорыкы лыги, иӈӄун тавтыӈгыргын ынкъам кэнмыгэчегыргын нымгоӄэнат имлыръылик ынкъам ныплыткуӄинэт ӈэтйъилгык. Ынӄэнайъэлгык ы’тъыёлкэнат вытвыттэ тыӈаттыляма пыръёлӄылтэ. Нытуунъыӈӄинэт ынкъам ныпоӈӈытаӄэнат анойъэлгэпы а’йӈайъэлгытагнэты.

Рыттыт. Ынанчачальын оонъылгын айгысӄъоравэтльарыкы. Рыттыгэчесӄэвыркыт ӈэтйъэлгыплыткотагнэты, титэ нычачайыръатӄэн ынкъам четлёпэрагты нынъэлӄин. Вытвыттэ рыттин нэмыӄэй эръэву нылгыӄинэт. Тагъеӈыӈок нылпыӄинэт рыгылмэмлылгав. Ымы ныёӄэнат мытӄычыку. Ынӄо тагноӈ рыӄэтылгав эвытлым рытыргылгав.

Майӈаттылямакэн кэтъоё, рыттыт нынуӄинэт тъэркинэт, ытръэч ӈэранкагрэлгыгэчеёттэ, эвыт нымкыӄинэт роё гэнтылинэт, ынӄэната ӄмэк аляёк нылвавӄэнат.

Лыгоонъылгын. Ынӄэн лыгэяагты вальын оонъылгын амноӈыльэты. Нэнаяаӄэнат кыткытръок, элек ынкъам ӈэргэрык. Пэнъёлгынъёнавык ныяаӄэнат канъолгыт, нытэӈынлетӄинэт, эвыт торыпрыёта вытачгытрыльа увинтэтык нылгэӈылгылятыркыт, мраӈмачы нывинрэтӄин.

Эвыт тыляма ергыӈӈоркыт, лыгуунъэ йигрыйир нынгаляӈатӄэн, роёлӄылтэ ӈирэӄ эвытлым ӈыроӄ кагрэлгык гэчеёт. Инэнтэӈытвэтыльу овэкэгты нитӄин чама нанӄыльэты, эвыр ныпилгычымъятӄэнат. Ытръэч оптытъар уунъыт инэнтэӈытвинэӈу яаёлӄылтэ.

Лиӈыт. Ынӄэн оонъылгын мэйӈинээру нылгыӄэнат татайӈанӈыма авыннымытвальа Чукоткак. Наӄам амалваӈ ныпэраӄэн, ынӄэната ӄнут амалваӈ нычачаӄэн. Кытлелелпэральыт, мэчнивлыӄинэт аллягты вальыт, овпэральыт ынкъам мачмайыӈкы вальыт алваӈ нычачаӄэнат, нэмыӄэй нэллегӄинэт.

Уунъырилӄык еп талянъяпкэнайпы нымытвальа ныёӄэн. Нытуунъырилӄыӈӄинэт ымы эмнуӈыльыт ымы аӈӄанымытвальыт. Лиӈыт, вытвыттэ, рымавыт, лыгуунъыт, вэривычьын, ӄорапонты, к,орэн айо. Аӈӄанымытвальа рилӄык ныёӄэн аӈӄагыннэкэн айо.

Ытръэч кылюкэт люӈгичитэ морыгнымытвальа. Лёорӈан, ӄол нитӄинэт тэӈвытку лыгоонъынтальа амратгэмавма кылюкэт ныпрыӄинэт. Наӄам овъалпэрагыргын ытръэч ыннаны вальын.

Чукоткак нымкыӄинэт тыӈачьылгыт нынӈэӄинэт, ръэнутэт таӈгэчеӈ вальыт ынкъам нынӄитэвӄинэт. Ӄымэл-ым льэлеӈкы ынӄэн нитӄинэт мэйӈинээру тэйӈэтык. Этлы амроолӄылё нитӄинэт, ымы-ым инэнмэлевэтичгу. Еп мургин ыттъыютльэ льаляӈэты ныёоӄэнат пыгпыгчыко. Еп ныппыльав вама ымыльо нынутэгчимури ытльак, ӈэвмиргык рээн, ӄэльуӄым ынӈин чама ныкырвэнтосӄэвморэ.

Ымыльо ӄытаӈэтлятъылёӈанӈытык!

Анна ГЫРГОЛЬГЫРГЫӇА
gazeta@ks.chukotka.ru