Кэҕэ

Былыр кырдьаҕастар кэҕэ оҕотун баттаан таһаарбат, атын көтөрдөр чаччыгыныар, чыычаах уйаларыгар сымыыттаан баттатан оҕотун таһаарар дииллэрэ. Ону мин оччо итэҕэйбэт этим. Онтон хойут, арыый улаатан баран илэ харахпынан көрөн дьэ итэҕэйбитим.

Былыр-былыргыттан саха киһитэ барахсан уорааннаах уһун кыһын ааһан, саас кэлэрин, айылҕа кэрэ куоластаах көтөрө кэҕэ кэлэн кэрии тыаҕа этэн чоргуйарын кэтэһэр, күүтэр. Ким урут кэҕэ этэрин истибит — ордук дьолломмукка дылы буолар.

Оттуу тиийэн Сэтэкэн диэн сиргэ харыйа ойуур быыһыгар сылгыһыттар олорор дьиэлэригэр тохтообуппут. Дьиэ ойоҕоһугар долбуурга сылгы чыычааҕа төрөөбүт этэ. Түөрт сымыыт сытара. Нөҥүө күнүгэр биир улахан баҕайы эриэн сымыыт эбиллибитэ.

Сотору чыычаах сымыыттары баттаан таһаарбыта. Биир улахан баҕайы оҕо чыычаах оҕолорун үрдүгэр нэдиэлэ курдук үҥкүрүҥнүү сытан баран уйа таһыгар долбуурга түспүтэ. Чыычаах муҥнаах оҕолорбун тэпсэн өлөрөөөрү гынна диэн таска түһэрбит быһыылааҕа. Чыычаах оҕолорун кытта тэҥҥэ аһатар этэ. Икки нэдиэлэ кэриҥинэн оҕолоро көтөн маска олорор буолбуттара.

Оттон улахан оҕо кэм да көтө илигэ. Нэдиэлэ курдугунан бүтэй сиэрдийэтигэр дьэ олорбута. Мин көрбүтүм түүтэ барыта ситэн кэҕэ кэҕэнэн бүтэй үрдүгэр сохсоллон олороро. Киһиттэн дьаадьыйар кыаҕа суоҕа. Чыычаах хайдах буостуктуурун саһан олорон кэтээн көрдүм.

Сотору соҕус буолаат ийэ чыычаах эрэйдээх тугу эрэ тумсугар ытыран баран бүтэй сиэрдийэтигэр кэлэн олордо. Кэҕэ оҕото аһаары киэҥ баҕайы кып-кыһыл айаҕын атан кэтэһэн олорор. Чыычаах сиэрдийэ устун сүүрэн чохоруйан кэлэн баран, кэннинэн чугуруҥнаата. Аһылыгын кэҕэ оҕотун айаҕар угуон баҕарар да, куттанара бэрт быһыылаах.

Кэҕэ оҕото бүтүн бэйэтин бүтүннүү ыйыстан кэбиһиэх айылаах. Оннук чыычаах хаста да төттөрү-таары сүүрэн чохоруҥнаан баран, кэмниэ-кэнэҕэс эр санаатын ылан аһылыгын кэҕэ оҕотун айаҕар түргэн үлүгэрдик дьэ уган баран, төттөрү көтө турда.

Сотору буолан баран, чыычаах биир оноҕочоону кынаттары баҕастары ытыран адьарытан аҕалла. Оҕото буолуохсут ас көрдөөн эмиэ айаҕын атан кэтэһэн олордо. Чыычаах эмиэ маарыҥҥытын курдук төттөрү-таары чугуруҥнаамахтаат оноҕочоонун син уган биэрдэ.

Ити курдук биэс-түөрт күн аһатан баран чыычаах оҕолорун илдьэ баран хаалбыта. Онтон кэҕэ оҕото дьиэ таһыгар сылдьымалаан баран сүппүтэ. Кэҕэ ордук элбэхтик чаччыгыныар уйатыгар төрүүр. Сымыыта чаччыгыныар сымыытыттан улахан атына суох. Чаччыгыныар сымыытын тэстэҕинэ да, кэҕэ оҕото чаччыгыныар оҕотуттан бэрт кыра уратылаах, кутуруга эрэ уһун.

Айылҕа барахсан хас биирдии оҕотун анаан-минээн маннык буол диэн оҥорор, айар. Кэҕэни оҕотун харайбакка ыллыы-туойа сылдьар гына айбыт эбит. Ону норуот бэйэтин кыраҕы хараҕынан оҕолоругар кыһаммат, харайтаабат ийэлэргэ сыһыаран кэҕэ курдук диэн этэр.

Иван Долгунов, «Хоноһо кэпсээннэрэ» кинигэтиттэн, 2022 с.